Послушанието и лаикот, втор дел

Постојат три општи принципи кои се применуваат тука. Прво, секој треба да умее да разграничи старец и духовен отец. Старецот ја исполнува пророчката служба во Црквата; како таков, кон него мора да сме послушни како кон оној кој навистина ја открива Божјата волја на другите. Денес речиси и не постојат вистински старци на земјата, и оние кои тврдат дека се старци или им дозволуваат на нивните следбеници да им се обраќаат со тој назив – посебно тука, во Америка, каде православието е доста незрело – не му служат на православието. Постојат премногу западни новообратени во православието кои, во недостиг на своја волја и убедување се повеќе од подготвени да го напуштат својот здрав разум (заб. на превод: common sense) и одлучувањето да го препуштат на друг; кулотот кон личноста кој следи од тука нема ништо заедничко со православието. Факт е дека просечниот лаик често ги заменува функциите на старецот со оние на духовниот отец.

Второ, послушанието кон духовниот отец не е толку прашање на заповед и послушност, колку што е на водење и следење. Со други зборови, духовниот отец не смее да се гледа себе како оној кој издава едикти, туку како оној кој го води лаикот кој од Бога му е предаден за да се грижи за него; тој води со зборови и дела. Може да се најдат толку многу примери за ова во животите на Светите, што е бесцелно да започнам да ги цитирам тука. Треба само да се каже дека односот меѓу лаикот и неговиот духовен отец не е правен однос; не е заснован на завет на послушание (иако, по Божја благодат, овој однос може да биде многу близок меѓу определен духовен отец и чедо). Поправо, тој е жива врска мешу две живи души, едната поискусна од другата, едната способна да го покаже патот затоа што веќе почнала да оди по него, а другата волна да верува и да следи. Упокоението схемамонах Јован, кој долго време бил отец исповедник во Валаамскиот Манастир, кој исто така имал и духовни чеда кои не биле монаси, го срочил ова на овој начин: „Мудриот духовен живот е јасно објаснет во пишувањата на Светите Отци, но сето она што тие го напишале може најдобро да се разбере преку живеењето. Духовниот отец е оној кој мора да ги живее овие принципи, според неговата сила и благодатта која му е дадена, пред очите на сите негови духовни чеда. На оние кои се обраќаат кон мене, бедни колку и јас, ќе им го дадам моето мислење, и тогаш секогаш велам: -Но, разгледај ја работата самиот ти.“ Духовниот отец не принудува, не дава наредби; подобро, тој го фаќа духовното чедо за рака и го води по патот нежно, но цврсто.

Трето, оние кои се во можност да дадат духовно водство се толку ретки, што лаикот мора да посвети огромно внимание пред да го предаде своето послушание некому. Токму поради ова големиот старец од дветнаесетиот век Макариј Оптински му го напишал ова на еден лаик: „Секако дека е голема утеха, и голема помош на патот, да најдеш раководител под чие што водство нашата волја ќе биде излечена од самоволието, а нашиот ум од саможивноста. Но овие денови, тоа е најтешко да се најде.“ Доколку пред сто години било тешко да се најде духовен отец, во последните денови на благодатната Русија, колку потешко е за нас денеска! Еден современик на старец Макариј, кој и самиот бил голем духовен водач, светиот епископ Игнатиј Брјанчанинов, предупредувал со следниве зборови: „Вообразените и своеглавите луѓе сакаат да поучуваат и да даваат насоки. Тие не се грижат за вредноста на нивните совети. Нив не им значи тоа што можат да предизвикаат непоправлива штета на нивниот ближен преку нивниот лош совет, што од неискусниот почетник е прифатен со неодговорна доверба. Тие сакаат да го импресионираат почетникот, и да го подведат морално под себе. Тие посакуваат човечка слава. Тие сакаат да бидат познати како светители, мудри старци, учители со духовен опит. Тие сакаат да ја негуваат нивната ненаситна суета.“